Program profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy wśród mieszkańców Gminy Halinów na lata 2023 - 2025

Uwaga! 

Dnia 16.11 o godzinie 11:30 zapraszamy wszystkich mieszkańców gminy Halinów po 50 roku życia na kolejny wykład "Jak chronić się przed osteoporozą?" 

Wykład poprowadzi reumatolog, specjalista ze szpitala MSWiA dr Mateusz Machura. 

Wykład odbędzie w Rodzinny Centrum Medycznym ZANMED w Halinowie przy ul. Piłsudskiego 33. 

Podczas wykładu wśród uczestników przeprowadzimy testy kwalifikujące ich do pogłębionego badania w ramach programu profilaktycznego. 

Osoby zainteresowane wykładem prosimy o kontakt z nami pod numerem 22 78 36 023.

Do kogo jest skierowany program?

Program skierowany jest do mieszkańców gminy Halinów i działania prowadzone są w dwóch obszarach:

1. Badania w kierunku osteoporozy w Rodzinnym Centrum Medycznym ZANMED w Halinowie.

   Jeżeli spełniasz poniższe kryteria zadzwoń do nas pod numer 22 78 36 023 lub napisz na adres [email protected] i poinformuj o chęci wzięcia udziału w projekcie. Nasz konsultant udzieli Ci szczegółowych informacji.

   kryteria uczestnictwa

   • Kobieta w wieku 65 lat i więcej
   • Kobieta w wieku 40 – 64 lata z co najmniej jednym dodatkowym czynnikiem ryzyka: przebyte złamanie, złamanie biodra u co najmniej jednego rodzica, obecne palenie tytoniu, stosowanie glikokortykosteroidów, zdiagnozowane reumatoidalne zapalenie stawów, obecność schorzenia silnie związanego z osteoporozą, spożywanie 3 lub więcej jednostek alkoholu dziennie

   kryteria wykluczenia

   • wcześniej zdiagnozowana osteoporoza

2. Działania informacyjno – edukacyjne

   kryteria uczestnictwa

   • zamieszkanie na terenie gminy Halinów
   • udzielenie świadomej zgody na udział w programie
   • osoba w wieku 50 lat i więcej

   kryteria wykluczenia

   • uczestnictwo w działaniach edukacyjnych obejmujących tę samą tematykę w ciągu poprzednich dwóch lat

   O działaniach informacyjnych na bieżąco będziemy informować na naszej stronie.

Co to jest Osteoporoza?

Osteoporoza to choroba, której nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie "dziura w kości". W tej chorobie kości stają się bardziej kruche i porowate, co sprawia, że łatwiej się łamią. Zdrowe kości są bardzo mocne i potrzebują dużej siły, żeby się złamać. Jednak u osoby z osteoporozą kości mogą pęknąć nawet przy drobnym upadku w domu, a czasem bez żadnego urazu, na przykład podczas zwykłego spaceru.

Osteoporozę często nazywa się "cichym złodziejem", ponieważ choroba rozwija się bez wyraźnych objawów. Niestety, wiele osób dowiaduje się o niej dopiero wtedy, gdy dojdzie do złamania, co jest już sygnałem, że kości są bardzo osłabione.

Jak powstaje osteoporoza?

Nasze kości osiągają swoją maksymalną wytrzymałość około 30. roku życia, a potem stabilizują się. Do około 40. roku życia procesy tworzenia i niszczenia kości są w równowadze. Po tym czasie tworzenie nowych kości zaczyna spowalniać, a niszczenie stopniowo przeważa. To naturalna część starzenia się, podobnie jak pojawianie się zmarszczek czy wypadanie włosów. W ciągu roku tracimy około 0,5–1% minerałów z kości, co jest normalne. Jednak u osób z osteoporozą ten ubytek może wynosić nawet 2–5% rocznie.

Stopniowa utrata minerałów nie powoduje żadnych dolegliwości, dlatego osteoporoza często przebiega bezobjawowo. Ból pojawia się zwykle dopiero wtedy, gdy dochodzi do deformacji lub złamania kręgosłupa. Niestety, pierwszym objawem osteoporozy bywa właśnie złamanie. Choć każdy z nas traci minerały z wiekiem, to nie wszyscy doświadczają złamań. To, czy do nich dojdzie, zależy głównie od tego, jak mocne były nasze kości na początku. Jeśli ktoś miał zdrowe, silne kości, to nawet spora utrata masy kostnej nie musi prowadzić do złamania. Z kolei osoby z delikatniejszymi kośćmi mają mniejszy margines bezpieczeństwa – nawet niewielka utrata może skutkować złamaniem. Osteoporoza rozwija się przez wiele lat, zanim doprowadzi do złamań.

Komu zagraża osteoporoza?

Dlaczego niektórzy chorują na osteoporozę, a inni nie? Jak sprawdzić, czy ja jestem w grupie ryzyka? Odpowiedź na to pytanie tkwi w tak zwanych czynnikach ryzyka, które wpływają na nasze zdrowie. Mogą to być zarówno wewnętrzne czynniki, takie jak geny czy naturalne procesy w organizmie, jak i zewnętrzne, czyli nasza dieta i styl życia. Badania wykazały, że najważniejsze z tych czynników to:

• osteoporoza u matki (dziedziczenie)
• drobna, delikatna budowa ciała
• menopauza u kobiet
• starszy wiek
• niedobór wapnia w diecie
• brak aktywności fizycznej
• palenie papierosów i nadużywanie alkoholu
• niektóre choroby i leki mogące prowadzić do osteoporozy

Złamania w osteoporozie

Złamania są częstym skutkiem nieleczonej osteoporozy. Najbardziej narażone na złamania są: kręgosłup, nadgarstek (kość promieniowa) oraz szyjka kości udowej. W 2010 roku w Polsce około 2,8 miliona osób doświadczyło złamań związanych z osteoporozą.

Złamania kręgosłupa

U co czwartej kobiety po 50. roku życia oraz u co drugiej po 85. roku życia dochodzi do złamań kręgosłupa. Często są one bezobjawowe (w 70% przypadków). Zmniejszenie wzrostu o 4 cm lub więcej może być sygnałem, że doszło do złamania. Złamania te mogą powodować tzw. „wdowi garb” (pogłębiona kifoza kręgosłupa). Zmiany w postawie mogą prowadzić do problemów z oddychaniem, krążeniem i trawieniem. Chociaż złamania kręgosłupa są stabilne i zrastają się samoczynnie, mogą powodować ból. W niektórych przypadkach można rozważyć zabieg wertebroplastyki (cementowania kręgów), jeśli leki przeciwbólowe nie pomagają.

Złamania kości promieniowej (nadgarstka)

Złamania nadgarstka zazwyczaj są wynikiem upadku. Najczęściej leczy się je poprzez unieruchomienie w gipsie. Po założeniu opatrunku gipsowego warto trzymać rękę uniesioną i ruszać palcami, aby zapobiec sztywności. Jeśli pojawi się silny ból, zasinienie lub drętwienie palców, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Przy złamaniach nadgarstka zaleca się także przyjmowanie witaminy C w dawce co najmniej 1000 mg dziennie. U około 40% pacjentów mogą wystąpić powikłania, takie jak nieprawidłowy zrost kości czy ból, zwłaszcza tzw. choroba Sudecka (zespół bólu regionalnego).

Złamania szyjki kości udowej

To jedno z najpoważniejszych złamań. U co piątej kobiety i co czwartego mężczyzny dochodzi do zgonu w ciągu roku od złamania z powodu powikłań. Z tych, którzy przeżyją, około 50% staje się niepełnosprawnymi. Leczenie tego typu złamań zazwyczaj wymaga operacji, niezależnie od wieku pacjenta. Najczęściej stosuje się zespolenie kości lub wszczepienie endoprotezy. Po jednym złamaniu szyjki kości udowej, ryzyko złamania drugiej strony wzrasta aż sześciokrotnie! Ryzyko złamania szyjki kości udowej jest wyższe niż zachorowanie na raka piersi, macicy i jajników łącznie, a ryzyko zgonu z tego powodu przewyższa śmiertelność związaną z rakiem piersi.

Rozpoznanie osteoporozy

Obniżona gęstość mineralna kości to jeden z głównych czynników ryzyka złamań. Zgodnie z zaleceniami WHO, aby sprawdzić gęstość kości, należy wykonać badanie densytometryczne (DXA) w szyjce kości udowej lub kręgosłupie. Pomiar w innych miejscach szkieletu nie jest wystarczający do postawienia diagnozy ani monitorowania leczenia. Wynik badania porównywany jest z wynikami osób zdrowych w wieku 35 lat, a jego wynik podawany jest jako wskaźnik T.

• Wskaźnik T do -1 oznacza prawidłową gęstość kości.
• Wartość od -1 do -2,4 to stan przedosteoporotyczny.
• Wskaźnik -2,5 lub mniej wskazuje na osteoporozę.

Warto pamiętać, że prawidłowy wynik densytometrii nie wyklucza ryzyka złamań, ponieważ aż 75% złamań dotyczy osób, u których nie zdiagnozowano osteoporozy (podobnie jak prawidłowe EKG nie wyklucza ryzyka zawału).

Jeśli badanie densytometryczne wykazuje obniżoną gęstość mineralną kości (BMD), potrzebna jest dalsza diagnostyka, aby określić, czy jest to osteoporoza związana z menopauzą, czy wynik innych chorób. W tym celu wykonuje się badania krwi i moczu. W krwi oznaczamy m.in. OB, morfologię, poziom wapnia, fosforu, fosfatazy alkalicznej, kreatyniny i witaminę D. W moczu sprawdza się poziom wapnia, fosforu i kreatyniny.

Czy grozi mi złamanie?

Nawet prawidłowy wynik badania densytometrycznego nie gwarantuje, że nie dojdzie do złamania. Można jednak oszacować ryzyko złamań bez potrzeby wykonywania specjalistycznych badań. Wystarczy skorzystać z kalkulatora FRAX, opracowanego przez WHO, dostępnego na stronie www.kcm.pl (można też użyć wersji ręcznej). Kalkulator FRAX ocenia ryzyko złamań na podstawie krótkiej ankiety dotyczącej czynników ryzyka, takich jak przebyte złamania, złamania u rodziców, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, stosowanie sterydów, reumatoidalne zapalenie stawów oraz inne choroby prowadzące do osteoporozy.

Kalkulator oblicza 10-letnie ryzyko złamań głównych (kręgosłup, szyjka kości udowej, kość ramienna). Jeśli ryzyko wynosi powyżej 5%, warto skonsultować się z lekarzem, aby rozpocząć odpowiednie leczenie.

Jak zapobiegać osteoporozie?

Profilaktyka osteoporozy zaczyna się już w życiu płodowym. Dziecko rozwija swój szkielet, czerpiąc wapń od matki, dlatego przyszła mama powinna dbać o odpowiednią ilość wapnia (np. z mleka i przetworów mlecznych) oraz witaminy D w diecie. Po urodzeniu dziecka kości rosną i rozwijają się dalej – u dziewczynek proces ten kończy się wraz z pierwszą miesiączką, a u chłopców około 18. roku życia. Do około 35. roku życia nasze kości osiągają maksymalną gęstość, tzw. szczytową masę kostną.

Po 45. roku życia może zacząć się stopniowa utrata masy kostnej, która przyspiesza w okresie menopauzy, osiągając nawet 1–3% rocznie. Dlatego tak ważne jest, by w młodszym wieku zbudować silne kości, które będą mogły lepiej znieść ten naturalny proces. Kluczowe jest tutaj spożywanie odpowiedniej ilości wapnia, witaminy D oraz regularna aktywność fizyczna, która wzmacnia kości. Świetnym przykładem aktywności, która pomaga wzmacniać mięśnie i kości, jest Nordic Walking (chodzenie z kijkami), ponieważ angażuje aż 85% mięśni.

Leczenie osteoporozy

Celem leczenia osteoporozy jest zapobieganie złamaniom i poprawa jakości życia. Leczenie obejmuje:

• Uzupełnianie niedoborów wapnia i witaminy D
• Stosowanie leków, które działają na osteoporozę
• Zapobieganie upadkom
• Zdrowy styl życia

Uzupełnianie wapnia i witaminy D

W Europie, w tym w Polsce, wielu ludzi ma niedobory wapnia i witaminy D. Dzienne zapotrzebowanie na wapń wynosi 800-1200 mg. Aby to osiągnąć, można włączyć do diety produkty bogate w wapń – na przykład 1 litr mleka lub 4 plasterki sera żółtego dostarczają około 1000 mg wapnia. Witamina D, którą organizm wytwarza pod wpływem słońca, jest kluczowa dla prawidłowego wchłaniania wapnia. Zalecana dzienna dawka witaminy D to 800-2000 jednostek. Suplementacja witaminy D jest ważna przez całe życie – dorośli powinni ją przyjmować szczególnie w okresie jesienno-zimowym, a osoby powyżej 60. roku życia przez cały rok.

Leki na osteoporozę

Obecnie mamy wiele skutecznych leków, które pomagają zapobiegać złamaniom. Są one dostępne na receptę i obejmują:

• Bisfosfoniany: Najczęściej stosowane, redukują ryzyko złamań kręgosłupa o 60%, a szyjki kości udowej o 40%. Dostępne są tabletki do stosowania raz w tygodniu, raz w miesiącu, a także zastrzyki podawane co 3 miesiące lub raz w roku.
• Denosumab: To lek podawany w zastrzyku co 6 miesięcy, który zmniejsza ryzyko złamań kręgosłupa o 68% i szyjki kości udowej o 40%. Jest szczególnie polecany osobom starszym i tym, które przyjmują wiele innych leków.
• Romosozumab: Obecnie najskuteczniejszy lek na osteoporozę, podawany w zastrzyku raz w miesiącu. Oprócz zmniejszania ubytku kości, pomaga w jej odbudowie (lek obecnie niedostępny w Polsce).
• Teryparatyd i Abaloparatyd: Leki stymulujące odbudowę kości (obecnie niedostępne w Polsce).

Zapobieganie upadkom

Upadki są główną przyczyną złamań, szczególnie nadgarstka i szyjki kości udowej. Ryzyko upadków rośnie z wiekiem – po 60. roku życia co roku upada 40% osób, a po 80. roku życia już połowa. Każdy 20. upadek kończy się złamaniem. Dlatego tak ważne jest, aby zapobiegać upadkom.

Jak unikać upadków?

Upadki mogą wynikać z problemów zdrowotnych lub z zagrożeń w otoczeniu. Aby zminimalizować ryzyko upadku w domu, upewnij się, że masz dobre oświetlenie, usuń przeszkody z podłogi, zadbaj o antypoślizgowe dywaniki i zamontuj uchwyty w łazience. Na zewnątrz uważaj na śliskie chodniki, śnieg i lód. Do zdrowotnych przyczyn upadków należą: problemy ze wzrokiem, osłabienie mięśni, zawroty głowy, zaburzenia równowagi oraz zażywanie niektórych leków, jak środki nasenne czy uspokajające.

Praktyczne rady

• Staraj się mieć zawsze wolne ręce, aby w razie upadku zminimalizować urazy.
• Na zakupy zabieraj torbę na ramię lub plecak.
• Zimą noś odpowiednie, antypoślizgowe obuwie (można kupić specjalne nakładki na buty).
• Jeśli czujesz się niepewnie, rozważ używanie laski, aby zapewnić sobie dodatkowe wsparcie.